علما و صفویه:
تحلیل مقدمه ای از علامه مجلسی بر یك رساله
به گزارش علم عدل از وقتی دولت صفوی بر سركار آمد، تحلیل علمای شیعه این بود كه دوران نهصد ساله تقیه بسر آمده، و در سایه دولت صفوی، آنان از تقیه نجات پیدا كرده اند.
این تحلیل، در مقدمه خیلی از آثار تاریخی و دینی دوره صفوی آمده، و بارها از جانب عالمان دوره صفوی تكرار شده است. یك نمونه آن، همین مقدمه زیر است كه مرحوم مجلسی در مقدمه رساله ای در فضیلت خواندن قرآن نوشته است. اجزاء این مقدمه، خلاصه ای از همین نگرش، و توضیح این است كه به پاس این كه شیعه از تقیه و از دست ائمه ضلال نجات یافته، این اثرش را تقدیم حضور پادشاه صفوی [شاه سلیمان ۱۰۷۷ ـ ۱۱۰۵] می كند. در ضمن تقدیم، مجلسی، او را با القاب بلند می ستاید، و روی این اصل تاكید می كند كه آنان بعنوان سادات، راه آباء و اجداد امام خویش را دنبال كرده اند. این نكته ای بس مهم در مشروع نشان دادن سلاطین صفوی است كه در ادبیات دوره صفوی دیده می شود. و اما این نگاه، یعنی این كه دولت صفوی، مظهر رأفت و رحمت برای شیعیان بوده، سبب شد تا نگاه عالمان این دوره، نسبت به سلطنت صفوی، كاملا مثبت بوده، و به ندرت در تمام این دوره، كسی انتقادی از حكومت صفوی در آثار علما ببیند. آنها در كنار صفویه ماندند و از آن هم وقف و اقطاع و اهداء بهره مند شدند. موارد اندكی از انتقاد هست كه جسته گریخته در كتاب صفویه در عرصه فرهنگ و سیاست آورده ام. هر موردی در متون یافت شود، حتما مغتنم خواهد بود.
این احساس كه بیشتر از دویست و سی سال ادامه یافت، در لایه های درونی جامعه شیعه وارد شد و تأثیر عمیق بخشید، و بعدها، قاجارها هم بیشتر از صد سال نان آنرا خوردند. البته در اواخر دوره قاجاری، به تدریج شكاف میان روحانیون و سلطنت بیشتر شد، و در نهایت به انفكاك آنان در بعد از مشروطه و دوره پهلوی منجر گردید امری كه بیشتر خود پهلوی ها به آن دامن زدند و هر روز بیشتر و بیشتر شد. در واقع، آنان نتوانستند آن راه و رویه را ادامه دهند.
مرحوم مجلسی در مقدمه «رساله در فضیلت قرآن مجید و فضایل سور كریمه» ( نسخه ش ۲۳۷۷ مسجد اعظم) می نویسد:
۱. چون پس از غروب خورشید رسالت، در افق عالم بالا و بقا، و اختفاء اقمار امامت در سحاب ظلم اهل جفا، تا هنگام ظهور تباشیر بامداد سعادت نشان دولت سلاطین صفویه ـ انار الله برهانهم، به جهت استیلای ائمه ضلال و سلاطین خسران مآل، اهل حق كه فرقه ناجیه اثناعشریه اند، از اظهار و مراسم دین و اعلای معالم شریعت سید المرسلین و ائمه طاهرین ـ صلوات الله علیهم اجمعین ـ عاجز بوده اند، و پیوسته در پرده خفا و لباس تقیه مذهب حق را اظهار می نموده اند،
۲. و الان از بركات دولت ابد قرین، بحمدالله كه سالهاست كه كافّه شیعیان در مهد امن و امانند، و ملت بیضا در نشر علوم خاندان رسالت و قلع مبانی بدعت و ضلالت، مساعی جمیله به تقدیم رسانیده،
۳. پس دعای خلود دولت این دودمان ابد توأمان بر كافه شیعیان متحتم و شكر نعمت ایشان بر ذمّه عامه مؤمنان واجب و لازم است.
۴. خصوصا پادشاه آگاه والاجایگاه دین پناه ملایك سپاه گردون بارگان، مهبط تجلیات ربّانی و مورد فیوض سبحانی، محیی مراسم ملت، و رونق افزای شرع مبین، دلنواز درویشان، مسكنت قرین، خجسته اخلاقی كه پیوسته زاویه نشینان مصباح دعایش روشن است، و مجالس دلگشایش دل اصحاب فضل و عرفان و مسكن و مأوایش سینه حق شناسان و خداشناسان به یمن پرستش بساتین شریعت غرّا خرّم و سیراب، و مرشحّات سحاب مكرمتش حدایق ملت بیضا سرسبز و شاداب فرع شجره طیبه رسالت و غصن دوحه كریمه امامت و خلافت، اعنی السلطان الاعظم و الخاقان الافخم الاكرم، مروّج مذهب آبائه الائمة الطاهر، حامی حوزة الاسلام و المسلمین، محرز ممالك الدنیا، مظهر كلمات الله العلیا، سلطان السلاطین فی الافاق، ملاذ الخواقین بالاستحقاق، السلطان ابن السلطان، الخاقان ابن الخاقان، شاه سلیمان الصفوی الموسوی الصفوی بهادر خان، صاحب قران ـ خلّد الله ظلال جلاله و افضاله و رأفته و معدلته علی مفارق اهل الایمان كه به پادشاهیت صورت و مفهوم از سلاطین جهان ممتاز است، و با اطاعت فرمان ان الله یأمر بالعدل و الاحسان سزاوار است، و پیوسته دقایق احكام شریعت مصروف و معطوفست،
۵. لهذا این تحفه محقر را هدیه مجلس سامی آن عالی حضرت گردانیده، و این رساله فرومایه به عز عرض رانید.
۶. اگر مرضی طبع منیر و مقبول ضمیر كیمیا تأثیر گردد، از مراهم شاهانه و عواطف خسروانه خواهد بود.
۷. امید كه از بركات توجهات ظلّ اللهی، [این رساله] مشهور اصقاع و و مقبول اطباع گردیده، ثوابش به روزگار فرخنده آثار عاید گردد. انّه علی كل شَیء قدیر. * استاد دانشگاه تهران
* انتشار یافته در كانال تلگرام نویسنده
منبع: علم عدل
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب