گزیده ای از كتاب درآمدی به تاریخ فلسفه اسلامی؛
كندی، اولین گام ها را برای تأسیس فلسفه ای متفاوت با یونان برداشت
به گزارش علم عدل كندی از آرا و افكار و اقوال فیلسوفی یونانی بهره برده و آنها را در جهت اولین گام ها برای تأسیس فلسفه ای به كار برده كه اساساً خط مشی این فلسفه با خط مشی فلسفهٔ یونانی متفاوت می باشد.
به گزارش علم عدل به نقل از مهر، کتاب «درآمدی به تاریخ فلسفه اسلامی»، تألیف نصرالله حکمت، استاد فلسفه و عرفان اسلامی دانشگاه شهید بهشتی به همت انتشارات الهام به چاپ دوم رسید. در ادامه بخشهایی از این کتاب را با هم می خوانیم: «کندی و اثولوجیا» ج. حالا مسئلهٔ بسیار مهمّ- که خود مشتمل بر چندین مساله است- این است که این اثر-که امروز به خصوص در تحقیقات غربیان به نام افلوطین ثبت شده- ارتباطش با افلوطین چگونه است؟ مراد از این پرسش این است که آیا این اثر خلاصه ای از انئادهای افلوطین است؟ یا خلاصه ای از بخش هایی از انئادها است؟ یا توسّط یکی از شاگردان افلوطین-مثلاً- فرفوریوس با صبغهٔ افلوطینی نگاشته شده است؟. اگر این اثر، اثری کاملاً افلوطینی است، دیدگاه های اسلامی که بر کلّ این اثر سایه افکنده و صورتِ تفکّر اسلامی به آن داده- و بعد از این درباره اش سخن خواهیم گفت- چگونه وارد آن شده و چه کسی آنرا وارد کرده است؟، و آیا با این صورت و ساختاری که مشتمل بر موادّی از تفکّر افلوطینی است، می توان همچنان آنرا اثری از افلوطین به حساب آورد؟. این دسته از سوالات، قابل بحث و بررسی، و تا اندازه ای پاسخ پذیر است. چونکه متن اثر موجود است؛ انئادها هم موجود است و افزوده هایِ به تفکّر افلوطین-که به اعتقاد نگارنده، اثر را از صورت فلسفهٔ افلوطین خارج کرده- هم معلوم است و می توان به نتایج خوبی دست یافت. نکتهٔ قابل ذکر در این جا و قبل از پرداختن به مسئلهٔ بعدی که نقش کندی است، این است که لازم بدانیم که ما متن اصلی را، که اثولوجیا از آن، به عربی ترجمه شده، در اختیار نداریم؛ یعنی مائیم و اثولوجیا و انئادها؛ و متن واسطه ای که به عربی ترجمه شده، مفقود است. بدین ترتیب ناگزیریم این دو متن را با یکدیگر مقایسه نماییم، و چنانچه اغراضِ از پیش تعیین شده ای نداشته باشیم، توانایی آنرا داریم که این غائله ای را که پژوهشگران غربی و عرب به پا کرده اند دالّ بر این که «اثولوجیا صورت تفکّر نوافلاطونی دارد و فلسفهٔ اسلامی تحت تاثیر کامل اثولوجیا است، پس فلسفهٔ اسلامی فلسفه ای نوافلاطونی است»، به سهولت ختم کنیم؛ چون که صغرای این قیاس نادرست است و نتیجه اش مخدوش. در نهایت تأسّف باید اظهار داشت که مطالعات و تحقیقات انجام گرفته در چند دههٔ اخیر دربارهٔ اثولوجیا و مقایسهٔ آن با انئادها، توسّط محقّقان غیرایرانی بوده و همهٔ احکام صادره، در قالب پارادایم حاضر، و تابع اغراضِ معیّن است و در نتیجه، این احکام- گرچه از مقوّمات وضعیّت موجود تاریخ فلسفهٔ اسلامی است- برای وضعیّت مطلوبِ آن فاقد اعتبار است.(صص ۱۰۶-۱۰۷) ۲. مساله دوم، نقش کندی در تکوّن اثولوجیا است. در این که یعقوب بن اسحاق کندی اولین فیلسوف مسلمان، در پیدایی این اثر نقش داشته، هیچ کس تردید نکرده است. همهٔ سخن در این است که نقش او چه چیز و چه اندازه است؟. این مساله که پاسخ آن بسیار مهمّ و تعیین کننده است، در بین مسائل مربوط به اثولوجیا یکی از مسائلی است که غربی ها به صورت جدّی به آن نپرداخته اند، چون که به اعتقاد نگارنده پاسخ آن برای آنان خوشایند نیست و با اهدافشان انطباق ندارد؛ از این سو برای تعیین تکلیف فلسفهٔ اسلامی، نگارش تاریخ آن لزوم حیاتی دارد امّا تابحال در تحقیقات ایرانی جایگاهی نداشته است. آخرین تحقیقی که در مورد اثولوجیا و در ضمن آن دربارهٔ نقش کندی در این اثر، توسّط محقّقان غربی انجام یافته، اثری است به نام:
The Arabic Plotinus (A Philosophical Study of The Theology of Aristotle) by: Peter Adamson
افلوطین عربی (تحقیقی فلسفی در باب اثولوجیای ارسطو) نوشتهٔ: پیتر آدامسن؛ که در سال ۲۰۰۲ به چاپ رسیده است. نگارنده خلاصه ای از فصول پنج گانهٔ این کتاب، و نقدِ اجمالی مباحث مطرح شده در آنها را در فصل سوم از کتاب گزارشی کوتاه از فرصت مطالعاتی آورده است. برای روشن شدنِ مبحث حاضر، یعنی سوالات قابل طرح دربارهٔ نقش کندی در اثولوجیا و همینطور پاسخ اجمالی آنها، به کتاب مذکور رجوع کنید.(۱) نویسندهٔ کتاب افلوطین عربی (۲) هرچند در مواردی از اثر خود، به صورت ضمنی به نقش برجستهٔ کندی در اثولوجیا اذعان دارد و طبیعت این متن را تفسیری (Paraphrastic) می داند و نه ترجمهٔ صرف، امّا اصرار دارد که این اثر، صورت و ساختاری افلوطینی داشته باشد. تا این جایِ مطالعات نگارنده دربارهٔ اثولوجیا و نقش کندی در تکوّن آن- و البته این مطالعات همچنان ادامه دارد-، حاصلش این است که: این فیلسوف مسلمان (کندی) با هوشمندی تمام، از آرا و افکار و اقوال فیلسوفی یونانی بهره برده و آنها را در جهت اولین گام ها برای تأسیس فلسفه ای به کار برده که اساساً خطّ مشی این فلسفه با خطّ مشی فلسفهٔ یونانی متفاوت می باشد. در این خطّ مشی فلسفی نوین، تقدّم منطقی و تقدّم زمانی امور معقول و مباحث فلسفی صرف، تقدّمی انسانی و تاریخی تلقّی شده است که باید نهایتاً در پرتو «ایمان به غیب» قرائت شود تا به برگ و بار بنشیند؛ و بدین گونه است که این فیلسوف مسلمان، آگاهانه و با چشم باز تحت تاثیر اندیشه های فیلسوفی یونانی قرار دارد و می خواهد با هاضمه ای قوی و نیرومند، معقولات و فلسفیّات را در جهت تحقّق تفکّری فرافلسفی قرار دهد.(صص ۱۰۷-۱۰۹) در ادامهٔ مباحث، دربارهٔ نقش کندی بیش تر سخن خواهیم گفت. (۱) ضمناً نگارنده بخش عمده ای از آن کتاب را ترجمه کرده و قصد آن دارد که ان شاءالله، آنرا تکمیل و همراه با نقد و بررسی به چاپ برساند. امیدوارم خدای متعال توفیق انجام این کار را عطا فرماید.
(۲) نامِ این کتاب هم جای تأمّل دارد و نگارنده در گزارشی کوتاه از فرصت مطالعاتی، دربارهٔ آن بحث کرده است. ر. ک. صص ۱۴۳ و ۱۴۴.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب