هزینه فعالیتهای فرهنگی مرحوم شیخ علی اسلامی از كجا تأمین می شد؟
به گزارش علم عدل دكتر عبدالحسین طالعی، پژوهشگر دینی و عضو هیئت علمی دانشگاه قم درگفت وگویی با مجله خیمه از روحیات و فعالیتهای شیخ علی اسلامی گفته است.
شاید برای خیلی از جوانان باانگیزه و خوش فكر كه امروز می خواهند در وادی كارهای فرهنگی قدم بردارند و از ظرفیت جوانی خود برای تقویت جبهه اسلام و انقلاب استفاده كنند، مطالعه سرگذشت و روحیات حجت الاسلام والمسلمین مرحوم حاج شیخ علی اسلامی بعنوان یك فعال فرهنگی و دینی، حاوی نكات آموزنده و راهگشا باشد. با این هدف، با دكتر عبدالحسین طالعی، پژوهشگر دینی و عضو هیئت علمی دانشگاه قم كه از نوجوانی، كارهای فرهنگی مرحوم اسلامی را درك كرده است، به گفت و گو نشستیم.
سابقه آشنایی شما با مرحوم اسلامی به چه زمانی بازمی گردد؟
سابقه آشنایی من با ایشان به سال 1353 بر می گردد كه من بعنوان دانشجو به تهران آمده بودم و توسط آقای دكتر گلزاری كه آن زمان خود دانشجو بودند به محلی به نام كتابخانه بزرگ اسلامی راهنمایی شدم.
محل آن كجا بود و چه خاصیت خاصی داشت كه خیلی از جوانان دهه 50 در تهران به آن علاقمند شده بودند؟
آن زمان كه من با این كتابخانه آشنا شدم، محل آن در پاساژ ابزار و یراق نزدیك حسن آباد بود. آقای شیخ عباسعلی اسلامی كتابخانه را تحت عنوان كتابخانه بزرگ اسلامی وقف كرده بود. ایشان كم كم به كارهای دیگر رسیدگی كرد و مدیریت كتابخانه به دست پسر ایشان، شیخ علی اسلامی افتاد.
پس با شیخ عباسعلی اسلامی هم آشنایی داشتید.
بله؛ مرحوم شیخ عباسعلی، عالمی وارسته در تهران و از زمره شاگردان آیت الله بروجردی بود كه دغدغه دائمی ترویج و تبلیغ معارف دین را داشت. صحبت درباره مرحوم شیخ عباسعلی اسلامی خود پرونده ای جداگانه می طلبد تا برای مردم توضیح دهید كه ایشان چگونه جامعه تعلیمات اسلامی را تأسیس كرد و چه خدماتی در آن ارائه داد. فكر می كنم در حدود 250 مدرسه در سراسر ایران در مقاطع مختلف به كمك خیرین درست كرد. ایشان در باب خطابه كم از آقای فلسفی نداشت ولی در سال های آخر خانه نشین شد و سرانجام در سال 1364 از دنیا رفت. ایشان در حدود سال 50 كتابخانه بسیاربزرگی را گرد آورده بود و اهل ارتباط بود و از این خاصیت برای ساخت آن كتابخانه بزرگ بهره برده بود و كتابخانه خودرا وقف كرده بود.
بگذارید خاطره ای از شیخ عباسعلی بگویم؛ در سال 59 من خارج از تهران بودم و خبردار شدم كه ایشان به حج رفته است. به شیخ علی آقا زنگ زدم و گفتم وقتی حاج آقا آمدند به ایشان سلام برسانید و از جانب ما زیارت قبول بگویید، اظهار داشت: «می دانی چطور رفت؟ وقتی می خواست برود به یكی از شاگردان قدیم جامعه تعلیمات كه پزشك شده است زنگ می زند و می گوید می خواهم به مكه بروم و برای معاینه نزدش می رود، او می گوید حاج آقا وضعیت برای شما مطلوب نیست! شیخ عباسعلی می گوید من از تو یك سؤال می پرسم آیا ممكنست وقتی من به دستشویی بروم بیفتم و بمیرم؟ پزشك می گوید خدا نكند، شیخ می گوید تعارف نكن ممكنست یا نه؟ دكتر می گوید بله امكان دارد. شیخ در جواب می گوید پس بجای اینكه در دستشویی بمیرم به مكه می روم، اگر در مكه بمیرم فقط زحمت انتقال جنازه به دوش اطرافیان می افتد. سپس به مكه می رود و بر می گردد و به مطب دكتر می رود، سینه را جلو می دهد و می گوید دكتر! من هنوز زنده ام ها!» شیخ عباسعلی واقعاً انسانی دیدنی بود و خستگی ناپذیری خودرا به پسرش هم انتقال داده بود. مرحوم حاج شیخ علی آقا خاطرات مفصلی نوشته است كه از آن خاطرات مفصل، منتخبی را درباره حاج شیخ عباسعلی چاپ كردند كه كتاب «طلایه دار فرهنگ اسلامی در عصر اختناق» نام دارد. كتاب دیگری توسط مركز اسناد انقلاب اسلامی منتشر گردید به نام «شیخ عباسعلی اسلامی به روایت ساواك» كه از منبرهای آتشینی كه در باب امر به معروف و نهی از منكر داشت صحبت شده است. ساواك از این خطابه های آتشین گزارش می داده است.
به ماجرای كتابخانه بزرگ اسلامی و آشنایی شما با مرحوم شیخ علی اسلامی برگردیم، چه كارهایی در كتابخانه انجام می شد؟
آقا شیخ علی با روحیه ای جوان پسند در كتابخانه به كار فرهنگی مشغول بود. من آن زمان 13 یا 14 سال سن داشتم و چون جهشی درس خوانده بودم، توانسته بودم در آن سن كم، به دانشگاه راه پیدا كنم. وقتی برای مطالعه یا امانت گرفتن كتاب به كتابخانه بزرگ اسلامی می رفتم، آقا شیخ علی را می دیدم كه همیشه لبخندی به لب داشت و با حالتی پدرانه با مراجعان برخورد می كرد. او كم كم كتابخانه را توسعه داد و در كنار آن انتشاراتی درست كرد كه در همان زمان و پیش از انقلاب كتاب های مهمی در آن به چاپ رسید. حتی چند عنوان كتاب به زبان انگلیسی هم چاپ كرد. و در همان محل كتابخانه كه فضای كوچكی بود كلاس های تابستانه برپا می كرد؛ مثل عربی و عقاید و... و من در آن كلاس ها شركت می كردم.
آن زمان، مرحوم استاد رضا روزبه كه از مؤسسان مدارس علوی بود و در سال 52 فوت كرد، یك انتشارات جوانانه تحت عنوان «روزبه» درست كرده بود و حاج شیخ علی اسلامی با او همكاری می كرد. آقایی به نام میرزا مهدی پویا بود كه در هند زندگی می كرد، او وقتی كه شیخ عباسعلی برای تبلیغ به هند رفته بود، با شیخ عباسعلی و فرزند ایشان، شیخ علی دوست شده بود. آقای شیخ علی اسلامی از همین امكانات و ارتباطات بهره برد و به كمك میرزامهدی پویا و بعضی از هندی ها، انتشاراتی انگلیسی در كنار كتابخانه راه انداخت و چند كتاب چاپ كرد كه یكی از آنها ترجمه انگلیسی كتاب «چرا حسین(ع) قیام كرد؟» اثر مرحوم محمدتقی شریعتی بود.
فعالیت های فرهنگی مرحوم حاج شیخ علی اسلامی بعد از انقلاب چگونه پیگیری شد؟
روحیه شیخ علی اسلامی اینطور بود كه از یك امكان بالقوه امكان بالفعل فوق العاده می ساخت. از كوچكترین بالقوه ها و از یك ارادت و احوال پرسی و آشنایی و چیزهای جزئی، موارد فوق العاده ای می ساخت، چیزی كه بسیاری از هم قطاران او به فكر آن نبودند. ایشان تمام رفاقت ها را به خدمت و كار تبدیل می كرد و به خروجی می رساند. بر این اساس در سال 58، آقای شیخ علی اسلامی بجای اینكه مثل بقیه هم قطاران خود جذب ارگان ها شود و به كار دولتی یا شبه دولتی بپردازد به همان كارهای قبلی و فرهنگی خود پرداخت و برای توسعه آنها كوشش كرد. و اسم مجموعه اش را بنیاد بعثت گذاشت. تمام كارهایی كه قبلاً تحت عنوان كتابخانه بزرگ اسلامی انجام می گرفت، از آن به بعد، زیرمجموعه بنیاد بعثت شد.
این بنیاد بعثت با انتشارات بعثت مرحوم فخرالدین حجازی ارتباطی داشت؟
هیچ ربطی نداشت، خیلی ها این سؤال را از ما می پرسند و به اشتباه، انتشارات بعث را بنیاد بعثت، یكی تلقی می كنند. مرحوم فخرالدین حجازی مؤسس انتشارات بعثت بود و از حدود سال 45 و 46 كار خودرا آغاز كرد، در صورتیكه حاج شیخ علی اسلامی، مؤسس بنیاد بعثت بود و این بنیاد را مدت كوتاهی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تأسیس كرد. در بنیاد بعثت كارهای بزرگی انجام گرفت، همچون آنكه آثار شهیدمطهری به 20 زبان زنده دنیا همچون انگلیسی ترجمه شد. من اوایل انقلاب در بعضی از ارگان ها بودم و در حدود سال 60 از همه كارهای پراكنده ای كه در نهادهای مختلف داشتم كنار كشیدم. آقای اسلامی به من اظهار داشت كه به بنیاد بعثت بیا و به ما كمك كن و من وارد واحد تحقیقات اسلامی بنیاد شدم و تا سال 70 در بنیاد مشغول كار بودم. در واقع نخستین تجربه های من در باب تحقیق و كتاب شناسی و نگارش و ویرایش و... از همان زمان آغاز شد و میدانی بود كه حاج شیخ علی در اختیار من قرار داد. كاری بسیار متنوع بود و عملاً شب و روز نداشتیم. در پرورش استعداد قوی بود و وقتی می دید كاری را بلد هستیم به سرعت واگذار می كرد. من نخستین تجربه ویرایشی خودرا در بیست سالگی انجام دادم. نخستین كاری كه آنجا انجام دادم ویرایش كتاب «امیرالمؤمنین(ع) در عهد پیامبر(ص)» از سیدمحمد صادق صدر، ترجمه مرحوم دكتر سیدجمال موسوی بود كه اخیراً فوت كردند. نكته مهم در این داستان این بود كه ایشان به ویرایش یك جوان بیست ساله و نوقلم اعتماد كرد و او را راه انداخت و تشویق كرد.
هزینه كارهای فرهنگی مرحوم حاج شیخ علی اسلامی از كجا تامین می شد؟
برای تامین هزینه ها از خیرین و مراكز و سازمان ها كمك می گرفت، مثلاً فرض كنید اگر یك سازمان، ردیف بودجه ای برای كار فرهنگی داشت، او كمك می كرد تا همان بودجه در راه درست خود به كار گرفته شود. هیچ ابایی از همكاری با افراد مختلف نداشت و نگران نبود و با هر كسی از هر گروه و جناحی فعالیت می كرد. حاج شیخ علی به معنای واقعی كلمه فراجناحی بود. فقط بعنوان نمونه عرض می كنم كه ترجمه 11 جلد از الغدیر علامه امینی با مدیریت حاج شیخ علی آقا در 22 جلد منشر شد. در پروسه این ترجمه كه بسیار هم زمان بر بود، افراد مختلفی كار كردند، از جلال الدین فارسی كه شخصیتی سیاسی بود تا شیخ محمد شریف رازی كه اصلاً در عوالم سیاسی نبود، در فهرست مترجمان بودند. از طرفی مطلقاً نگران این نبود كه كار به نام دیگری تمام شود. ایده و سوژه می داد، كمك می كرد و امكانات را در اختیار دیگری قرار می داد و حتی می دید كه كسانی كار را به نام خود تمام می كنند ولی نگران این موارد نبود، پس برای همكاری، همه با او راحت بودند. حالا شاید الان كه دیگر سن و سالی از من گذشته است، نسبت به مدیریت آن روزهای او انتقاداتی هم داشته باشم ولی خلوص و دوندگی و خستگی ناپذیری او و از سویی این كه فقط می خواست در چهارچوب ثقلین یعنی قرآن و عترت كار كند و از این محدوده بیرون نرود، قابل انكار نیست. به اصطلاح امروز من می گفت چاقوی هیچ كسی را تیز نكنید، فقط چهارده معصوم(ع) داریم، چاقوی كسی را تیز نكنید كه ضرر می كنید و پشیمان می شوید. بسیاری اوقات با مضامینی اینچنینی حرف می زد.
او برای چهار نفر، همّ و غم جدی داشت. یكی مرحوم علامه عسگری كه همزمان با كار بنیاد بعثت، مؤسسه دیگری به نام مؤسسه احیای آثارعلامه عسگری ایجاد كرد. دیگران علامه امینی و شهید صدر و شهید مطهری بودند. روی آثار این چهار نفر انرژی جدی گذاشت كه شرح و بسط هر كدام از آنها خود مجالی جداگانه می طلبد.
به نظر شما چه روحیه ای در ایشان وجود داشت كه سبب شد بتواند فعالیت ها و خدمات گسترده فرهنگی از خود بجای بگذارد؟
به نظرم در بین روحانیون دو روحیه عمده وجود دارد؛ یكی روحیه تحقیق محوری و دیگری روحیه ترویجی و كاربردی. مشخص است كه این دو روحیه چه معنایی دارند. آقای شیخ علی اسلامی عنصری ساعی و مخلص با روحیه ای ترویجی و كاربردی بود كه از نام و نان گذشته بود و این كار هر كسی نیست. او فقط به ترویج ثقلین فكر می كرد و برای ترویج ثقلین هر چه امكان بالقوه بود را در حد توان خود، بالفعل كرد. او به جهت اینكه كارهایش به درستی پیش برود هر گز خودرا رسانه ای نكرد. كارهای او بسیار متنوع بود. از خانه سازی برای شیعیان نیازمند در حومه بندرعباس تا یك مدرسه علمیه كه ابتدا با یك كانكس ساخته شد. از ایجاد حوزه علمیه الزهرا(س) برای بانوان كه مسئول آن خانم نعمتی بود و تأسیس بنیاد غدیر كه آیت الله خزعلی مسئول آن شد، تا ایجاد مركز احیای دعا و مركزی برای احیای متون كهن در قم، همگی از ایده های حاج شیخ علی بود. آنقدر كارها و ایده های وی زیاد بود كه گاهی بعضی از كارهای او ناتمام می ماند. نكته مهم این است؛ نگرانی نداشت كه كار او ناتمام بماند، مجدداً كار دیگری شروع می كرد یا همان كار قبلی را به شكل دیگری احیا می كرد. ایشان با عنصری به نام خستگی بیگانه بود. من به یاد دارم آقای شیخ عباسعلی اسلامی یكبار به بنیاد بعثت آمده بودند و جمله ای به یادماندنی گفتند كه «اگر به نتیجه رسیدید كاری باید انجام بشود به فكر دو مطلب نباشید؛ یكی مشكلات و دیگری امكانات» و پسر هم بسیار از پدر رنگ گرفته بود. شما این روحیه را امروز كجا می توانید پیدا كنید؟ امروز بسیاری از جوانانی كه می خواهند كار فرهنگی كنند همان اول كار می گویند: «امكانات» و وقتی هم امكانات را دادید تازه می گویند: «مشكلات بر سر راه است».
/6262
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب