تاریخچه جشن های روز ولادت رسول خدا (ص)
علم عدل: تاریخ تولد پیامبر خدا (ص) در بین دو قول معروف از اهل سنت و شیعه، در 12 یا 17 ربیع الاول عام الفیل گزارش شده است.
سالروز تولد، برای همه مسلمانان مبارك و میمون بوده و نه تنها به حفظ تاریخ تولد همت گماشته اند، بلكه محل تولد آن حضرت را هم در شهر مكه كه در بین شعب ابی طالب و سوق اللیل بوده، تا به امروز همچنان حفظ نموده اند.
ارزش و اعتبار این محل سبب شد تا در قرن دوم هجری، خیزران، همسر هارون الرشید، آن محل را خریداری نموده، به مسجد تبدیل كند. در قرن های بعد، مسلمانان این محل را بسیار گرامی و محترم می داشتند و بخصوص در شب تولد رسول خدا (ص) مراسم جشن و سرور در آنجا برگزار می كردند.
به لحاظ تاریخی، اولین دولتی كه جشن تولد پیامبر (ص) را به صورت رسمی برگزار كرد، دولت شیعه فاطمی در مصر بود. معز لدین الله فاطمی از بعد از استقرارش در مصر در سال 358 برای تألیف قلوب مصریان، آغاز به برگزاری جشن های مختلف كرد كه از آن جمله همین جشن مولد النبی است.
در زمان المستعلی بالله، وزیر سنی او بدر الجمالی از روی سنی گری، در سال 488 مراسم مولد النبی را برای مدتی تعطیل كرد. به نوشته آدم متز نوشته است كه اولین بار جشن تولد پیامبر در سال 300 هجری برگزار گردید. ازاین رو باید اظهار داشت كه سنت جشن گرفتن برای سالروز تولد آن حضرت از مصر به نقاط دیگر جهان اسلام رفته است.
به نوشته مقریزی، جشن های تولدی كه در مصر برگزار می شد، عبارت بود از روز تولد پیامبر، علی بن ابی طالب، فاطمه زهرا، حسن و حسین و سالروز تولد خلیفه وقت. این روز، به خصوص برای كمك مالی به افراد بی بضاعت، روز بسیار میمون و مباركی بود; چون كه شخصا خلیفه خود در آن حاضر می شد و بر توزیع اموال بر افراد مستحق نظارت می كرد.
در خیلی از اوقات، از آنجایی طبع جشن و سرور ایجاب می كرد، مجالس بزرگداشت مولد به مجالس لهو و لعب تبدیل گشته و آوازه خوانی و رقص و حتی شراب را در آنجا دیده می شد. این امر، بهانه ای به دست مخالفان این قبیل جشن ها می داد كه با آن به مخالفت برخیزند. اشكال این افراد این بود كه اگر بزرگداشت میلاد پیامبر (ص) عبادت است، آیا امكان دارد كه عبادت با ملاهی و آلات لهو و لعب انجام شود؟ به هر روی، این جشن در تمام جهان اسلام مورد توجه قرار گرفت و خیلی از عالمان و ادیبان با سرایش اشعار و نثرهای زیبا، و هم رساله های مختلف مولد پیامبر (ص) را گرامی داشتند.
گاهی گفته می شد چرا مسیحیان برای روز ولادت عیسی مسیح جشن می گیرند، ما مسلمانان نباید بگیریم؟ این احساس، سبب توسعه جشن های ولادت رسول شده است.
جشن های ولادت سبب شد تا رساله هایی در اینباره با عنوان «مولد النبی ص» نوشته شود. كتابهایی كه نسخه های آن، در كتابخانه های جهان، نسخ چاپی و خطی فراوانی از آنها در دست است. برخی چاپ شده و بسیاری هم خطی است. این آثار مشتمل بر متن های ادبی در نظم و نثر برای بزرگداشت ولادت رسول خداست.
اهمیت برگزاری جشن مولد در قرن هشتم به حدی رسیده است كه محمد بن احمد بن محمد بن مرزوق العجیسی (م 781) در این قرن كتابی با عنوان «جنی الجنتین فی التفضیل بین اللیلتین: لیلة القدر و لیلة المولد» در مقایسه میان شب قدر و شب مولد نگاشته است.
در مصر تونس، مراكش و الجزایر هم جشن های تولد به طور گسترده برگزار می شده است. یكی از نشانه های این امر، تألیفات فراوانی است كه علمای آن بلاد در باره مولد النبی نگاشته اند; به صورتی كه تنها در المكتبة الكتّانیه در مغرب، دهها نسخه خطی در باره مولد النبی موجود است. این بزرگداشت در شهر مكه به صورت جدی برگزار می شد. دلیلش هم آن بود كه محل تولد آن حضرت در این شهر معین بود. سلطان سلیمان فرزند سلیم، در سال 935 دستور بازسازی مولد النبی را داد. قبل از وی، الملك المظفر غسانی حاكم یمن و قبل از او فرج بن برقوق از سلاطین مملوكی، و قبل از وی اشرف شعبان حاكم مصر، و پیش از او، برای اولین بار الناصر عباسی، در آنجا بناهایی ساخته بودند.
همینطور سلطان محمدبن مراد عثمانی (م 1012)، به یكی از آغایان دربار خود با نام غضنفر آغا دستور داد تا محل تولد آن حضرت را بازسازی كند. او هم با صرف پول فراوان، بنا و مناره بزرگی برای آن ساخت وموقوفاتی جهت آن در مملكت عثمانی معین كرد و برای آنجا، مؤذن و خادم و امام جماعت گمارد. مُدرّسی را هم معین كردند تا هفته ای دو روز در آنجا تدریس كند.
یكی از اماكن متبركه ای كه ایرانی ها در مسافرت حج زیارت می كردند، همین ساختمان مولد النبی در مكه بود، جایی كه حالا كتابخانه مكه المكرمه شده است. یك زائر ایرانی كه در سال 1315 قمری به زیارت این خانه توفیق یافته است، می نویسد: «روز جمعه، چهاردهم، به زیارت حضرت رسول در موضعی كه مشهور به مولد النبی است، رفتیم و آن موضع واقع است در سوق اللیل. از در داخل شدیم و تخمیناً چهارده پله پایین رفتیم. وارد اتاقی شدیم كه مسمّی به مسجد است. پس از آن، به اتاق دیگر رفتیم. در این اتاق ضریحی است. درِ ضریح را خادم باز كرد. داخل در این ضریح گودالی واقع است. در وسط آن سنگ سبزی بود كه محل تولد حضرت ختمی مرتبت بود. آن موضع مطهّر را تقبیل نموده و صورت را بر آن مالیده و به خاك پاك و غبار نور آثار آن مكان رفیع البنیان، كه رشك كحل الجواهر است، دیده را منوّر نموده، بعد از آن در مسجد آمده هر یك دو ركعت نماز تحیّت بجا آوردیم و از آن مكان بیرون آمدیم». در این جشنها كه به صورت معمول با حضور خلفا، امرا و علما برگزار می شد، شاعران اشعار خود را می خواندند و هدایایی از دست بزرگان دریافت می كردند. در كشور اسلامی ایران هم، برگزاری این جشن ها امری مسلم بوده و تا به امروز در مناطق سنی نشین، این مجالس برقرار و اشعاری در مدح پیامبر (ص) در آنها خوانده می شود.
برگزاری جشن های ولادت در مكه، سبب شد تا در خیلی از نقاط جهان اسلام، این جشن ها به مرور برگزار گردد. یكی از مهم ترین این مناطق، كردستان بود كه امروز در سراسر آن جشن های ولادت با آوازه خوانی و سرود برگزار می گردد. با روی كار آمدن دولت سعودی، تمامی این جشنها در شهر مكه و مدینه، ملغی شده و برافتاد. به دنبال تصرف حجاز توسط دولت سعودی دوم در سالهای 1342 ـ 1343 هجری قمری، همزمان با خراب كردن بقاع متبركه در بقیع، اُحُد و قبرستان مَعْلات مكه، محل مولد النبی هم كه در شعب ابی طالب و نزدیك حرم الهی بود، تخریب شد.
تنها با اصرار شیخ عباس قطان (م1370) شهردار وقت مكه (در میان سالهای 1347ـ 1364 ق) و درخواست مستقیم وی از ملك عبدالعزیز، قرار بر آن شد تا در آنجا كتابخانه ای بنا كنند كه به آن «مكتبة مكّة المكرّمه» نام نهادند و تابحال برقرار است. قطان، همینطور محل تولد حضرت زهرا (س) یا به عبارتی خانه حضرت خدیجه (س) را هم تبدیل به یك مدرسه حفظ قرآن كرد كه بعدها در توسعه اطراف مسجد الحرام از بین رفت. محل ولادت حضرت رسول، امروز در شعب ابی طالب و در نزدیكی حرم خدا، محفوظ مانده است. در سالهای اخیر، زكی یمانی با حمایت مالی خود، سبب تألیف كتاب در باره این ساختمان شده و اعتبار تاریخی آنرا مستند به صدها روایت تاریخی و منبع قدیمی اثبات كرد. با این وجود، علمای با اندیشه وهابی، رساله های فراوانی در باره نادرستی این جشن ها و بزرگداشت این روز گرفته اند. عمده دلیل آنها نگاه سلفی آنهاست كه چون صحابه و نسل اول از علمای قرن اول این مراسم را برگزار نمی كرده اند، درست نیست ما آنرا برگزار نماییم. این در شرایطی است كه هم آنها، در باره بزرگداشت روز ملی در سعودی، اعتراضی ندارند.
به نظر می آید، این قبیل كارها، جنبه بزرگداشت دارد و شاید بتوان آنرا مصداق آیه ای چون «ذكرهم بایام الله» (روزهای خدا را به یاد مردم آر) دانست.
* استاد تمام گروه تاریخ دانشگاه تهران
* انتشار یافته در كانال تلگرام نویسنده
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب