ادب این مرد نظامی، نجاتش داد
علم عدل: آنچه سبب نجات حر شد جز شجاعت، ادب او بود این تحول و ادب در متون نمایشی جدید و قدیم، جایگاه حر را ویژه می كند.
این روزها «تعزیه جناب حر بن یزید ریاحی» در تپه های عباس آباد در بوستان آب و آتش در دست اجراست. یكی از پرجاذبه ترین قسمت های تعزیه، داستان حر دلاور است كه نه فقط در قدیم بلكه در روزگار ما هم توجه هنرمندان بزرگ را برانگیخته است. با آنكه سیدالشهدا اصحاب بسیاری مانند زهیربن قین و حبیب بن مظاهر و بریر داشت اما در بین آنان حر جایگاهی بلند دارد، با آنكه حر اساساً از اصحاب امام نبود بلكه در سپاه دشمن بود. او اولین كسی است كه به رویارویی امام رفت و بی شك در آنچه در دشت كربلا به وقوع پیوست نقشی مهم داشت. برای سیدالشهدا آنچه اهمیت داشت تحول حر بود و به همین سبب به وی گفت تو حر و آزاده ای همانطور كه مادرت تو را به این نام خواند. به واقع حركت سیدالشهدا برای پدید آمدن شخصیت هایی چون حر بود كه همگان را زیر و رو كند.
داستان كربلا از هر دو سوی نبرد، مملو از شخصیت های ناشناخته است یعنی كسانی كه فقط در واقعه كربلا از آنها نامی به میان می آید. یكی از آنها حر بود كه قبل از آمدن سیدالشهدا به سمت كوفه تنها به دلاوری و جنگاوری شناخته می شد و به خاطر همین در زمره فرماندهان و راهبانان حاكم عراق بود.
یكی از وظایف حكومت ها، نخست حفظ و ایجاد امنیت در شهرها و افزون بر آنها نگه داشتن امنیت راه ها بود كه مایه گسترش بازرگانی و دادوستد می شد خصوصاً در روزهای گزاردن آیین حج راهبانی اهمیتی دو چندان می یافت. بدین جهت در احكام اسلامی برای «اخافه ناس» یا ترساندن و هراساندن مردم حكم اعدام درنظر گرفته شده است. یكی از مصادیق مفسد فی الارض، ترساندن مردم با شمشیر و ادوات جنگی است. كاری كه می توان معاویه را آغازگر آن دانست.
بعد از صفین و ماجرای حكمیت، معاویه گروه هایی را به شهرهای عراق و مناطق پیوسته به آن، خصوصاً بصره، گسیل داشت. ماموریت آنها قتل و غارت و جنگ های نامنظم شهری و برون شهری بود.
بدین سان او خلافت امیرالمومنین(ع) را گسیخته و ناتوان از برقراری امنیت جلوه می داد و از جانب دیگر امكان تشكیل یك سپاه بزرگ و متحد را، كه بتواند در مقابل خودش بایستد، از میان می برد. این دوره از خلافت امیرالمومنین(ع) در تاریخ نگاری اسلامی با عنوان «غارات» شناخته می شود و مشهورترین اثر در این باب «كتاب الغارات» مورخ شیعی ابراهیم ثقفی كوفی اصفهانی (متوفی81ق) است كه به خوبی و آراستگی به همت مرحوم استاد میرجلال الدین محدث ارموی در 2جلد تصحیح و انتشار یافته است. امیر در مقابل هیچ یك از اینها تاب نیاورد و برای همه آنها دسته های نظامی گسیل می كرد. به هر حال در زمان امیر نهادی به نام شرطه به معنای پلیس امروزی، در شهرها شكل گرفت و فرماندهی مستقیم آن زیر نظر آن حضرت بود.
شُرطه به معنای ارتش نبود بلكه چونان شهربانی به معنای امروزی بود و وظایفی شهری و بین شهری داشت و از حقوق شهروندی خصوصاً امنیت دفاع می كرد. هرچند در مواردی كار آنها با ارتش همپوشانی داشت. در قضایای غارات ارزش این گروه شناخته تر شد و این نهاد كاركرد خودرا در حكومت و قدرت نشان داد و بعد از شهادت امیر هم این تجربه ادامه یافت. حر به واقع نقش شرطه را برای دستگاه اموی داشت و نگهبان امنیت راه ها بود. بدین جهت برای بستن راه روی سیدالشهدا و همراهی با آن حضرت و پیشگیری از ورود ایشان به كوفه برگزیده شد.
سیدالشهدا نه از طریق اصلی كوفه بلكه از طریق دیگری كه منازل و توقفگاه های آن نیز شناخته بود رو به سمت كوفه گذاشت و حر در میانه راه با ایشان تلاقی كرد. وظیفه اول حر این بود كه مانع ورود امام به كوفه شود و در این راه موفق شد. اما اهمیت حر در امر دیگری است و آن تحولی است كه بر اثر مجالست و همدلی با سیدالشهدا برای او پیش آمد. گفت وگوهای حر با سیدالشهدا جملگی حاكی از ادب حر و تكریم وی در حق سیدالشهداست.
منبری های تهران می گفتند آنچه سبب نجات حر شد جز شجاعت، ادب او بود این تحول و ادب در متون نمایشی جدید و قدیم، جایگاه حر را ویژه می كند. بدین جهت داستان حر بارها در كانون توجه قرار گرفته است. در سال 1370گروهی برای اجراهای آیینی به جشنواره جهانی آوینیون در فرانسه رفتند. معین البكاء مرحوم هاشم فیاض از تعزیه شناسان و تعزیه خوانان بنام بود و با هنرمندی تمام چند تعزیه در محوطه كلیسای تاریخی سلستن اجرا كرد كه به روشنی دیدم بیشترین اقبال به تعزیه حر بود. ناصر تقوایی نیز كار باارزش دیگری بسامان رسانید و «تمرین آخر» را به «حر دلاور» اختصاص داد و بر طبق یكی از متون كهن از آنِ میرعزای كاشانی از تعزیه خوانان تكیه دولت تهران فیلمی ساخت.
جدیدترین كارهای هنری كه با محوریت حر ساخته شده باز هم از میراث میرعزای كاشی است كه این دفعه در چارچوب مجلس تعزیه جناب حربن یزید ریاحی و به همت مجید خسروآبادی و آهنگسازی فردین خلعتبری در حال اجراست. جالب است كه در تعزیه معمولاً نقش عباس و حر، بازیگران واحدی دارد؛ یعنی آنان كه عباس خوان هستند، حرخوان هم هستند. برای اینكه هر دوی آنها فرماندهی بزرگ، بلند قامت، دلیر، رشید و استوار بوده اند. به هر حال از آنجائیكه تصویر واقعه كربلا بدون شخصیت حر گویی چیزی كم دارد در تعزیه تا حد ممكن بر این صحابه مودب سیدالشهدا تاكید شده است. * عضو شورای شهر تهران
* انتشار یافته در روزنامه همشهری 23مهر98
منبع: علم عدل
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب