علم، بدون ساماندهی معلومات موجود پیشرفت نمی كند
علم عدل: قدم اول در علم و تحقیق، دانستن همه دانستنی هایی است كه در باره مبحث مورد نظر ما، نوشته و انتشار یافته یا حتی نشده است. اما اشكال و سوال این است كه معلومات چگونه بدست می آید؟
تا دو دهه قبل، این معلومات در كتابخانه های فیزیكی بود، اما حالا، آن زمان گذشته، و عصر جدیدی شروع شده است. هم اكنون، این كتابخانه های دیجیتال هستند كه این دانسته ها را نگاه می دارند و دسته بندی می كنند و عرضه می نمایند. اگر روزگاری یك كتابخانه از چند ده تا چند میلیون كتاب داشت، كتابخانه مهمی بود، اما حالا كتابخانه دیجیتالی یا پایگاههای اطلاعاتی كه كمتر از دهها میلیون ركورد داشته باشند ارزش ندارند.
و اما این تجمیع معلومات دیجیتالی تازه اگر باشد، مرحله اول است. مرحله بعدی این است كه باید این معلومات بهم پیوسته باشد، یعنی بگونه ای باشد كه با كلید واژه های لفظی و معنوی (با كمك هوش مصنوعی) در رابطه با یكدیگر باشند، آن گونه كه بتوان دامنه و عمق معلوماتی را كه در باره مبحث شماست به آسانی بدست آورد. در غیر این صورت، گرچه با تجمیع فایل ها، گامی به جلو برداشته شده، اما از سرعت و دقت خبری نخواهد بود.
باید این نكات را مسلم گرفت:
دیگر كتابخانه فیزیكی فایده ای ندارد مگر بعنوان موزه. البته مشروط بر این كه همه معلومات آنها تبدیل به معلومات دیجیتالی شده باشد و الا هنوز هم باید به همان كتابها رجوع نماییم و الان هم همین كار را می نماییم.
دوم آن كه این معلومات، در پیوند با یكدیگر باشد، یعنی با سرچ لفظی و ایجاد ارتباط های معنایی، بتوان معلومات آنها را در كنار یكدیگر قرار داد. این كاری است كه در گوگل و سامانه های جستجوی دیگر كه در مراكز مهم اطلاعاتی هست، شاهدیم. این مرحله در بین ما، یا وجود ندارد، یا اگر هست، بسیار اندك است.
اینها كه عرض شد، یك مشت بدیهیات بود كه تكرار كردم. مشكل و مسأله این است كه وضع حالی ما در كشور چگونه است؟
در اینباره باید گفت، اطلاعات علمی مربوط به علوم و فنون روز، آن مقدار كه در پایگاه های اطلاعاتی بیرون هست، با دشواری بدست می آید. علتش هم تحریمها و مهم تر از آن مشكل مالی برای خرید این پایگاههاست. این مشكل اصلی است. مقالات علمی داخل، مسلما در حوزه علوم و فنون جدید، بسیار اندكند، حتی مقالات اروپایی هم در قیاس با آنچه در دنیا منتشر می شود محدود هستند، چه برسد به این كه بخواهیم حرفی از ایران بزنیم. مسلما ایران سهم اندكی در این علوم دارد كه همان هم مغتنم است.
بدون شك، در حوزه علوم و فنون، ما هیچ راهی جز وصل شدن به این شبكه اطلاعاتی نداریم و این مشكلی است كه الان حتی دانشگاه های بزرگ ما دارد، چه برسد به دانشگاه های كوچك كه مثل قارچ همه جا روییده اند و دسترسی به این قبیل مراكز ندارند.
اما در حوزه علوم انسانی و اجتماعی، باز مشكل از همین مقرر است، جز آن كه در حوزه فرهنگ سنتی و اسلامی، اندوخته هایی داریم و مركزی مثل نورمگز هستد كه فعال ترین پایگاه اطلاعاتی در این حوزه می باشد. چند مركز اطلاعاتی دیگر هم هست، و اما مشكل این است كه اغلب اینها شناخته شده نیستند، امكانات مالی كافی در اختیار ندارند، و مراكز آموزشی و دانشگاهی هم پولی ندارند تا با تزریق به آنها، آنها را تقویت نمایند. در شرایط فعلی حتی متحد كردن همین چند مركزی كه مقالات را عرضه می دهند هم وجود ندارد. بیشتر اینها هم مركزی برای تجمیع معلومات هستند و دست كم تا این لحظه برنامه ای برای ایجاد ارتباط گسترده جز در حذ لفظی ندارند.
از مقاله كه بگذریم، در حوزه كتاب هم داستان همین طور است. روزانه صدها كتاب دیجتیالی نه در اینترنت، بلكه دركانال تلگرام و... عرضه می شود كه هیچ ارتباطی با هم ندارند. یعنی جایی وجود ندارد كه همه اینها را گرد آورد و حتی شده متن پی دی اف را یك جا در یك وبسایت بزرگ در اختیار بگذارد.
یك مشكلش مسائل حقوقی است كه حل ناشده مانده است. با این وجود پژوهشگران جوان هر طوری شده غالب اوقات اینها را با زحمت بدست می آوردند و با ساده ترین شكل، یعنی مطالعه فایل به جای مطالعه كتاب از آنها بهره می برند. تنها خاصیت این كار این است كه دست كم، اگردر نقطه دوری هستند، می توانند به این فایل دسترسی پیدا كنند. اما به هیچ روی از امكانات دیجیتال به طور گسترده استفاده نمی كنند.
و الان، نه در سطح متادیتای كتابی و نه محتوا، هیچ وبسایتی وجود ندارد كه به صورت فراگیر، معلومات درج شده در باره كتابهای مهم علوم انسانی و اجتماعی را یك جا عرضه نماید. بسیاری هنوز به كتاب چاپی اهمیت می دهند و توجه ندارند كه حتی تیراژ سه هزار هم ارزشی در دنیای جدید كه دیجیتال هست، ندارد.
چند روز قبل یك موسسه ای كه صدها كتاب در این عرصه منتشر نموده و هدفش توسعه علوم انسانی در دانشگاه ها بوده، می گفت، خیلی از كتابخانه های دانشگاهی، حتی چند عنوان از كتابهای ما را ندارند.
سالها قبل وبسایت lib.ir لیست كتابهای كتابخانه های بزرگ و كوچك را گرد آورد كه عالی بود، ولی آن هم یكی دو سالی است تنها به خاطر ماهیانه چند میلیون تومان عملا تعطیل شده و توسعه ای نیافته است. شركت پارس آذرخش نتوانسته لیست تمامی كتابهایی كه در برنامه های خود دارد یك جا عرضه كند، و این به علت آن است كه بعضی از كتابخانه ها آن قدر عقب افتاده هستند كه حتی رضایت به دادن عناوین كتابهای خود در یك برنامه عام نیستند. وزارت علوم هم به رغم جلساتی كه می گذارد، برنامه جدی ندارد. در واقع، هر از چندی برنامه ای را مطرح می كنند، و با تغییر مدیریت ها، از روی میز به زیرمیز می رود.
در سطح محتوا، عجالتا غنی ترین وبسایت، همین نورمگز برای مقالات است كه بهتر است وزارت علوم با آن شریك شود و سهام آنرا بخرد و اطلاعات خویش را با آنها به اشتراك بگذارد. همین طور به صورت مشترك، و در دوره ورشكستگی ایرانداك، به علت همكاری نكردن دانشگاهها با آن و البته تنبلی خودش، اینها برای رساله ها فكری بكنند، گرچه می دانم، آن قدر ذهن ها در وزارت خانه و دانشگاه های بزرگ بسته است، كه این هم ناممكن است.
در این میانه، وزارت ارشاد هم هیچ مسوولیتی در اینباره احساس نمی كند، و البته تقصیری هم ندارد، وقت نیروی فكری و هم پولی وجود ندارد، چه می شود كرد؟ در واقع، غفلت، عقب ماندگی ذهنی، سنت گرایی بیش از اندازه، جزیره ای فكر كردن، سیاسی كاری ها و خط كشی ها، و نداشتن فكرهای پیشرو، همه و همه دست بدست هم داده است تا نتوانیم معلومات داخلی حوزه علوم انسانی را از كتاب و مقاله یك جا متمركز نماییم. در این شرایط، حتی اگر ده درصد آدم های جامعه ما هم نابغه باشند، نمی گردد از پیشرفت جدی علم سخن گفت. * استاد دانشگاه و رئیس كتابخانه و مركز اسناد دانشگاه تهران
* انتشار یافته در كانال تلگرام نویسنده ۱۹ مهر ۱۳۹۸
منبع: علم عدل
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب