آیا ترجمه آثار فلسفی از دیگر حوزه های علوم انسانی عقب تر است؟، سودی كه نصیب فلسفه نشد
به گزارش علم عدل اگر سری به كتابفروشی ها بزنیم و به سراغ قفسه كتاب های فلسفی برویم، با تعداد قابل توجهی از كتاب های ترجمه ای مواجه می شویم.
رضا رضایی در روزنامه ایران نوشت: به نظر می رسد كه آثار ترجمه ای در بین آثار فلسفی سهم قابل ملاحظه ای دارد. اما پرسش اصلی اینجا است كه چقدر این ترجمه ها، حق مطلب را در حوزه فلسفه ادا می كنند. برخی اهالی فلسفه اعتقاد دارند كه در ایران، فلسفه نسبت به بقیه حوزه های علوم انسانی عقب تر است و یكی از علت های آنرا نوع گزینش مترجمان برای ترجمه آثار فلسفی عنوان می كنند كه سبب می شود از برخی جریان های فكری و فلسفی غفلت شود. این امر باعث شد تا ما در این گزارش به كم و كیف ترجمه آثار فلسفی بپردازیم.
ترجمه آثار فلسفی گزینش درستی ندارند
دكتر رضا ماحوزی، استاد فلسفه و عضو هیأت علمی پژوهشگاه مطالعات اجتماعی و فرهنگی، از كم و كیف كتاب های فلسفی در ایران ارزیابی مثبتی ندارد و دلیل آنرا چنین بیان می كند: «آثار فلسفی نسبت به دیگر حوزه های علوم انسانی مشمول عقب افتادگی هستند و مرتفع ساختن این ضعف نیازمند فعالیت هرچه بیشتر مترجمان فلسفی است. شاید بتوان علت این امر را در «تمایلات عقلگرایانه» دانشگاه ها و گروه های فلسفه دید كه طی آن از میان فلاسفه جدید، عمدتاً به «فیلسوفان عقلگرا» توجه دارند و دیگر جریان های فكری و فلسفی كه می توانند با جریان عقلگرایی وارد گفتگو شوند، كمتر مورد اقبال گروه های فلسفی در ایران قرار می گیرد. به همین دلیل، بخشی از جریان های فكری و فلسفی، در جامعه ما مغفول می ماند و این امر سبب می شود فاصله جامعه علمی ما در ترجمه متون فلسفی نسبت به سایر حوزه های علوم انسانی فاصله معناداری باشد. از این جهت است كه معتقدم فلسفه نسبت به بقیه حوزه های علوم انسانی عقب تر است.»
در انعكاس دیدگاه خیلی از فیلسوفان خلأ داریم
دكتر غلامرضا اعوانی، چهره ماندگار فلسفه و عضو فرهنگستان علوم ایران، اعتقاد دارد كه ترجمه كتاب های فلسفی در مقایسه با سایر حوزه های علوم انسانی با كاستی های بیشتری مواجه می باشد و دلیل آنرا چنین برمی شمارد: «ترجمه متون فلسفی دشواری هایی دارد كه علوم دیگر از آن مبرا هستند و دلیل آن وجود معانی بسیار انتزاعی است؛ برای مثال، هایدگر خود صدها كلمه و مفهوم را وضع كرده كه برای ترجمه آنها مترجم باید كاملاً به سیر تطور این معانی در ذهن او آگاه باشد. از سوی دیگر، در فلسفه به پرسش های بنیادینی پرداخته می شود كه در علوم دیگر كمتر به آن پرداخته می شود؛ به همین دلیل، خیلی وقت ها در ترجمه متون فلسفی نمی توان برای مفاهیم، مابه ازاء پیدا كرد. ازاین رو، مترجم باید آنچنان تسلط داشته باشد كه بتواند در چارچوب یك پی نوشت، آن مفهوم را به قدر كفایت توضیح دهد.»
دلیل دیگری كه او برای دشواری ترجمه كتب فلسفی برمی شمارد وقت گیر بودن ترجمه آثار فلسفی است: «معمولاً ترجمه یك كتاب، سه یا چهار سال بلكه بیشتر به طول می انجامد چون تألیف یك اثر فلسفی زمانبر است تا آنجا كه یك مؤلف امكان دارد برای نوشتن اثرش 50 سال زمان گذاشته باشد، ازاین رو نمی توان این اثر را یكساله ترجمه كرد. همینطور انتخاب كتاب برای ترجمه در این عرصه هم بسیار اهمیت دارد. خیلی از كتاب های فلسفی دشوار، كمتر ترجمه می شوند و این سبب می شود تا در انعكاس دیدگاه خیلی از فیلسوفان خلأ داشته باشیم.»
غیردانشگاهیان بازار ترجمه متون فلسفی را دست گرفته اند
مصطفی شهرآیین، استاد فلسفه دانشگاه تبریز، از بی سر و سامانی ترجمه آثار فلسفی گله می كند كه بدون هدف پیش می رود: «اساساً ترجمه در ایران بعنوان یك كار اصیل علمی تلقی نمی گردد. ترجمه، امر بی سر و سامانی است كه به صورت بی جهت و بسته به ذائقه مترجمان و ناشران پیش می رود. در این فضا، وضعیت ترجمه كتاب های فلسفی از دیگر حوزه ها بدتر است؛ چونكه مترجم آثار فلسفی هیچ تعریف محصلی ندارد و گاهی مترجمان این حوزه از حداقل های شرایط آكادمیك و علمی برای مواجهه با متن فلسفی برخوردار نیستند. از سوی دیگر، اولویت متون شامل كلاسیك، شرح و تفسیرها یا تك نگاری ها معلوم نیست و ملغمه ای از همه اینها در حوزه های گوناگون در حال ترجمه شدن است.»
او همینطور تاكید كرد كه در دانشگاه ها و در بین استادان فلسفه، كار ترجمه متون فلسفی كمتر انجام می شود، این در شرایطی است كه در كشورهای غربی، جدی ترین ترجمه ها از متون فلسفی توسط انتشارات وابسته به دانشگاه ها صورت می گیرد اما متأسفانه در كشور ما فضای خارج از دانشگاه است كه برای دانشگاه و دانشگاهیان خوراك ترجمه فراهم می آورد و این امر در ایران یكی از مواردی است كه به حوزه فلسفه صدمه جدی وارد كرده است.
اهالی فلسفه به كار ترجمه اهتمامی ندارند
ضیاء موحد، استاد فلسفه و منطق، وضعیت ترجمه كتاب های فلسفی را قابل قبول ارزیابی می نماید و برخلاف منتقدان، این فضا را با وجود ضعف هایی كه دارد تیره و تار نمی بیند. وی در پاسخ به این پرسش كه «آیا شما هم همچون برخی صاحبنظران حوزه فلسفه معتقد هستید كه ترجمه كتاب های فلسفی در مقایسه با سایر حوزه های علوم انسانی با كاستی های بیشتری مواجه است؟» می گوید: «مسلماً در هر حوزه ای ترجمه ضعیف هم وجود دارد و كتاب های فلسفی هم از این قاعده مستثنی نیست. اما در كنار كاستی هایی كه برخی آثار ترجمه ای دارند، آثار قابل تأمل بسیاری هم منتشر می شود. خوشبختانه امروزه جوانان علاوه بر زبان انگلیسی، به زبان های دیگری هم تسلط دارند و این امر باعث می شود مواجهه مستقیم تری با متون فلسفی داشته باشند كه می تواند در عرضه یك ترجمه با كیفیت اثرگذار باشد.»
وی در باب مشكلاتی كه در كار ترجمه آثار فلسفی وجود دارد، می گوید: «باید این نكته را در نظر داشت كه اساساً ترجمه آثار فلسفی در مقایسه با سایر حوزه ها دشوارتر است. كسی كه متن فلسفی ترجمه می كند باید اطلاعات و شم فلسفی داشته باشد علاوه بر این، مترجم باید این قدرت را داشته باشد كه هر جا به مشكلی برخورد، به متون و منابع اصلی رجوع كند و جواب خویش را از منابع اصلی بیابد. اما متأسفانه چنین آگاهی و اشرافی به منابع اصلی در بین مترجمان ما بسیار اندك است و آنان كه به كار فلسفی اشتغال دارند كمتر سراغ كار ترجمه می روند؛ چون كه به اشتباه كار فلسفی را پراهمیت تر از كار ترجمه می دانند یا بعضاً تمایلی به ترجمه ندارند.»
بنابراین، اگر این ادعا را بپذیریم كه ترجمه كتاب های فلسفی در مقایسه با سایر حوزه های علوم انسانی كاستی های بیشتری دارد، علل این امر را آنچنان كه در صحبت های استادان عنوان شد، می توان در «دشواری متون فلسفی»، «فقدان مترجمان آگاه به مباحث فلسفی»، «اقبال كم اهالی فلسفه از كار ترجمه»، «گزینش ترجمه جریان های فكری و فلسفی خاص و غفلت از جریان های فكری دیگر» و در نهایت «برون سپاری ترجمه متون فلسفی به خارج از دانشگاه» همگی به ادعای اهالی نظر سبب شده اند كه امروزه ترجمه كتب فلسفی حال و روز مساعدی نداشته باشد.
/6262
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب